زندگی نامه دکتر حسابی
به همین خاطر بیوگرافی ایشان را به دو صورت آماده کردم.
یکی به صورت متنی و دیگری به صورت یک فایل فشرده که همراه تعدادی از عکس های ایشان است.
بیوگرافی دکتر حسابی
شرح زندگی
پروفسور سید محمود حسابی، در سال 1281 (ه.ش)، از پدر و
مادری تفرشی، در تهران زاده شدند. پس از سپری نمودن چهار سال، از
دوران كودكی در تهران، به همراه خانواده (پدر، مادر و برادر)، عازم
شامات گردیدند. در هفت سالگی، تحصیلات ابتدایی خود را، در بیروت، با
تنگدستی و مرارت‌های دور از وطن، در مدرسه كشیش‌های‌فرانسوی، آغاز
كردند، و همزمان، توسط مادر فداكار، متدین و فاضله خود (خانم گوهرشاد
حسابی)، تحت آموزش تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی، قرار گرفتند.
استاد، قرآن كریم را، حفظ و به آن اعتقادی ژرف داشتن. دیوان‌حافظ
را، نیز از بر داشته، و به بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی،
مثنوی مولوی، منشآت قائم مقام، اشراف‌كامل داشتند.
شروع تحصیلات
متوسطه ایشان، مصادف با آغاز جنگ جهانی اول، و تعطیلی مدارس
فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو، پس از دو سال تحصیل، در منزل،
برای ادامه، به كالج آمریكایی بیروت رفتند، و در سن هفده‌سالگی،
لیسانس ادبیات، در نوزده سالگی لیسانس بیولوژی، و پس از آن، مدرك
مهندسی راه و ساختمان را، اخذ نمودند. در آن زمان، با نقشه‌كشی و
راهسازی، به امرار معاش خانواده، کمك می‌كردند. استاد، همچنین، در
رشته‌های پزشكی، ریاضیات و ستاره‌شناسی، به تحصیلات آكادمیك
پرداختند. شركت راهسازی فرانسوی، كه استاد در آن، مشغول به كار
بودند، به پاس قدردانی از زحماتشان، ایشان را، برای ادامه تحصیل،
به كشور فرانسه اعزام‌كرد، و بدین ترتیب، در سال 1924 (م) به مدرسه
عالی برق پاریس وارد، و در سال 1925 (م) فارغ‌التحصیل شدند. همزمان
با تحصیل در رشته معدن، در راه‌آهن برقی فرانسه، مشغول به كار
گردیدند، و پس از پایان تحصیل در این رشته، كار خود را، در معادن آهن
شمال فرانسه، ومعادن زغال سنگ ایالت (سار) آغاز كردند. سپس، به
دلیل وجود روحیه علمی، به تحصیل و تحقیق، در دانشگاه سوربن، در
رشته فیزیك پرداختند، و در سال 1927 (م)، در سن بیست و پنج سالگی،
دانشنامه دكترای فیزیك خود را با ارایه رساله یی، تحت عنوان
(حساسیت سلولهای فتو الكتریك)، با درجه عالی، دریافت كردند.
استاد،
با شعر و موسیقی سنتی ایران، و موسیقی كلاسیك غرب، به خوبی
آشنایی داشتند، و در چند رشته ورزشی، موفقیتهایی كسب نمودند، كه از
آن میان، می‌توان به دیپلم نجات غریق در رشته شنا، اشاره نمود.
از
جمله دستآوردهای عمر پربار استاد، و مشاغلی كه در مسند آن، خدمات
علمی و فرهنگی شایان توجهی ارائه نمودند، می‌توان به چند نمونه،
اشاره كرد:
ماموریت وزارت راه و ترابری (طرق و شوارع عامه)،
برای تهیه اولین نقشه‌برداری علمی، فنی و مهندسی‌كشور (تهیه نقشه
نوین راه ساحلی سراسری میان بنادر خلیج فارس، بندر لنگه به بوشهر)
(1306 ه . ش)، تأسیس مدرسه مهندسی وزارت راه و تدریس در آن ( 1307
ه . ش)، تأسیس دارالمعلمین عالی، و تدریس درآن ( 1307 ه . ش)، ساخت
اولین رادیو در كشور (1307 ه . ش)، تأسیس دانشسـرای عالی و تدریس
در آن (1308 ه . ش)، ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی در ایران ( 1310 ه
. ش)، نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران ( 1310ه .
ش)، تعیین ساعت ایران ( 1311 ه . ش)، تأسیس اولین بیمارستان خصوصی،
در ایران، به نام "بیمارستان گوهرشاد" (به یاد مادر گرامیشان) (1312 ه .
ش)، مأمور وزارت راه، برای ساخت راه تهران به شمشك، جهت معادن
ذغال سنگ ( 1312 ه . ش)، پیشنهاد و تدوین قانون تأسیس دانشگاه تهران،
و تأسیس دانشكده فنی ( 1313 ه . ش) و ریاست آن دانشكده تا (1315 ه .
ش) و تدریس در آن، تأسیس دانشكده علوم، و ریاست آن دانشكده از
(1321 تا 1327، و از 1330 تا 1336 ه . ش)، و تدریس در گروه فیزیك آن
دانشكده، تا واپسین روزهای عمر، تأسیس مركز عدسی‌سازی- دیدگانی-
اپتیك كاربردی، در دانشكده علوم دانشگاه تهران، ماموریت خلع ید، از
شركت نفت انگلیس، در دولت دكتر مصدق، اولین رییس هیئتمدیره، و
مدیرعامل شركت ملی نفت ایران، وزیر فرهنگ در دولت دكتر مصدق( 1330 ه
. ش)، پایه‌گذاری مدارس عشایری، و تأسیس اولین مدرسه عشایری ایران
( 1330 ه . ش)، مخالفت با طرح قرارداد ننگین كنسرسیوم،
وكاپیتولاسیون در مجلس، مخالفت با عضویت دولت ایران، در قرارداد سنتو
«پاكت بغداد» در مجلس، پایه‌گذاری مؤسسه ژئوفیزیك دانشگاه تهران
(1330 ه . ش)، پایه‌گذاری مركز تحقیقات، و رأكتور اتمی دانشگاه
تهران، تأسیس سازمان انرژی اتمی، و عضو هیئت دایمی كمیته
بین‌المللی هسته‌ای (1330 ، 1349 ه . ش)، تدوین قانون ستاندارد، و
تأسیس مؤسسه استاندارد ایران ( 1333هـ.ش)، تأسیس اولین رصدخانه
نوین در ایران، تأسیس اولین مركز مدرن تعقیب ماهواره‌ها، در شیراز
(1335 ه . ش)، پایه‌گذاری مركز مخابرات اسدآباد همدان ( 1338 ه. ش)،
تشكیل و ریاست كمیته پژوهشی فضای ایران، و عضو دایمی كمیته
بین‌المللی فضا (1360 ه . ش)، تاسیس انجمن موسیقی ایران، مؤسس، و عضو
پیوسته فرهنگستان زبان ایران از (1349 ه . ش) تا آخرین روزهای
فعالیت.
فعالیت در دو نسل كاری، و آموزش 7 نسل استاد و دانشجو، از
خدمات ارزنده پروفسور حسابی، به شمار می‌رود، و در همین راستا، ایشان
از سال ( 1350 ه . ش) به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران، شناخته
شدند.
استاد، به چهار زبان زنده دنیا: فرانسه، انگلیسی، آلمانی و
عربی مسلط بودند، و به زبانهای: سانسكریت، لاتین، یونانی، پهلوی،
اوستایی، تركی و ایتالیایی اشراف داشتند.
دكتر حسابی به ایران،
فرهنگ و ادب و اعتقادات سنتی و مذهبی این سرزمین عشق، می‌ورزیدند، و
گذشته از سفر، به كشورهای متعدد عالم، به سراسر ایران، سفر كرده
بودند، و از این مسافرتهای پربار داخلی و خارجی، یادداشت‌ها و
سفرنامه‌های بسیاری، به جای نهادند.
در زمینه تحقیق علمی: 25
مقاله، رساله و كتاب، از استاد به چاپ رسیده است. (تئوری بی‌نهایت
بودن ذرات) ایشان در میان دانشمندان و فیزیكدانان جهان، شناخته
شده است.
نشان (اوفیسیه دولا لژیون دونور)، و همچنین، نشان
(كوماندور دولا لژیون دونور)، بزرگترین نشانهای كشور فرانسه، به
ایشان، اهدا گردید.
استاد، تنها شاگرد ایرانی پروفسور اینشتین بوده
(در ادامه در این باره توضیح بیشتری وجود دارد)، و در طول زندگی، با
دانشمندان تراز اول جهان، نظیر شرودینگر، بورن، فرمی، دیراك، بوهر، ...
و با فلاسفه و ادبایی همچون آندره‌ژید، برتراند راسل، ... تبادل
نظرداشته‌اند. ایشان، از سوی جامعه علمی جهان، به عنوان ) مرد اول
علمی جهان ( (1990 م) برگزیده شدند ، و در كنگره "شصت سال فیزیك
ایران" (1366 ه . ش) ملقب به "پدر فیزیك ایران" گردیدند.
پروفسور حسابی، در 12 شهریور 1371 (ه . ش)، در بیمارستان دانشگاه ژنو، به هنگام معالجه قلبی، بدرود حیات گفتند.
مقبره استاد، بنا به خواسته ایشان، در زادگاه خانوادگی، در شهر دانشگاهی تفرش، قرار دارد.
تحقیقات
** تحقیق نظری درباره ساختمان ذارت اصلی هسته اتم، دانشگاه تهران، 1324 ش (1945 م)
** تحقیق درباره اصلاح قانون جاذبه عمومی نیوتن و قانون میدان الکترو مانیتیک ماکسول (الکتریکی کولومب)، 1326 ش (1947 م)
** تحقیق درباره استنتاج ساختمان ذارت اصلی اتم از نظریه عمومی اینشتین، با راهنمایی پروفسور اینشتین، به زبان انگلیسی در دانشگاه پرینستون، 1325 ش (1946 م)
** تحقیق درباره (نظریه نسبیت) در دانشگاه پرینستون، 1325 ش (1947 م) به چاپ رسیده است
** تحقیق علمی در مورد اثر ماده بر مسیر عبور نور و انحراف شعاع نورانی در مجاورت سطح یک جسم، به زبان انگلیسی، انستیتو علوم هسته یی شیکاگو، 1326 ش (1947 م).
** تحقیق آزمایشگاهی عبور نور در مجاورت ماده در دانشکده علوم دانشگاه تهران، 1370-1326 ش (1991-1947 م)
** تحقیق در مورد دیوان حافظ و رساله جامع تفسیر ابیات و غزلیات حافظ
** تحقیق در مورد گلستان و بوستان سعدی
** تحقیق در مورد دیوان باباطاهر
** تحقیق در مورد شاهنامه فردوسی
** تحقیق درباره انواع ذرات اصلی و تعداد آنها
** تحقیق درباره شکل فرمول قانون نیروی جاذبه جرمی
** تحقیق درباره شکل فرمول قانون نیروی جاذبه الکتریکی
** تحقیق درباره شکل فرمول قانون نیروی جاذبه مغناطیسی
** تحقیق تجربی درباره تغییر نمار، شکست نور در نزدیکی سطح یک جسم
** تحقیق در مورد لیزرها و نور همدوس (Coherent Light)
** تحقيق در مورد ارتعاش هسته مغناطيسی (Resonance Nuclear Magnetique)
** تحقيق در مورد اثر موسبوئر (Effect Mossbauer)
موسسات
** راه اندازی اولين آسياب آبی توليد برق (ژنراتور) در کشور (آشتيان، نزديک تفرش) 1305 ش (1926 م)
** تشکيل گروه موسيقی کلاسيک (سنتی) به نام سن سباستين (نام کوچک باخ) در پاريس، 1306 ش (1927 م) با همياری هم کلاسی های فارغ التحصيل پلی تکنيک فرانسه
** آغاز واژه گزينی و برابر سازی علمی (نهضت جلوگيری از نفوذ کلمات خارجی در دروس دانشگاهی و زبان فارسی) 1306 ش (1927 م)
** ايجاد اولين کارگا های تجربی در علوم کاربردی در ايران 1306 ش (1927 م)
** نقشه برداری و ترسيم اولين نقشه راه ساحلی سراسری بنادر خليج فارس (بوشهر-بندر لنگه)، 1307-1306 ش، (1928- 1927 م)
** تأسيس اولين مدرسه مهندسی وزارت راه و تدريس در آن، 1307 ش (1928 م)
** تأسيس دارالمعلمين عالی (تهران) و تدريس در آن، 1307 ش (1928 م)
** ايجاد اولين آزمايشگاه علوم پايه در کشور، 1307 ش (1928 م)
** ساخت اولين راديو در کشور (در دارالمعلمين عالی) 1307 ش (1928 م)
** تأسيس دانشسرای عالی و تدريس فيزيک و مکانيک در آن، 1308 ش (1929 م)
** ساخت و راه اندازی اولين آنتن فرستنده در کشور، 1309 ش (1930 م)
** ايجاد اولين ايستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی نگارستان دانشگاه تهران، 1310 ش (1931 م)
** ايجاد انجمن زبان فارسی و بنيان گذاری فرهنگستان زبان، 1310 ش (1931 م)
** تعيين ساعت ايران 1311 ش (1932 م)
** نقشه برداری، محاسبات و احداث راه تهران- شمشک به منظور بهره برداری از معادن ذغال سنگ، 1312 ش (1933 م)
** تأسيس اولين بيمارستان خصوصی در ايران: بيمارستان گوهرشاد (به نام مادر فاضله شان)، با همکاری برادرشان، دکتر محمد حسابی، 1312 ش (1933 م)
** پايه گذاری تدريس علوم به زبان فارسی، و تدوين کتب علمی به زبان فارسی، 1312 ش (1933 م)
** طرح تأسيس دانشگاه تهران و تدوين اساسنامه آن 1310ش (1931 م)
** تأسيس دانشکده فنی در 1313 ش و رياست و تدريس در آن دانشکده (1934 م)
** تأسيس دانشکده علوم، 1321 ش و رياست آن دانشکده از 1327-1321 و از 1336-1330 ش و تدريس در آن از بدو تأسيس تا پايان عمر، 1371 ش (1992 م)
** پايه گذاری و عضويت افتخاری در شورای عالی معارف، 1321 ش (1942 م)
** تأسيس مرکز عدسی سازی اپتيک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران 1323 ش (1944 م)
** تأسيس اولين رصدخانه نوين در ايران، 1324 ش (1945 م)
** راه اندازی اولين مرکز زلزله شناسی کشور، 1328 ش (1949 م)
** تأسيس بخش آکوستيک در دانشکده علوم و اندازه گيری فواصل و تنظيم گام ها و مصالعات علمی روی نت های موسيقی ايرانی، 1325 ش (1946 م) با همکاری مرحوم دکتر برکشلی و همیاری های دکتر ناجی
** پايه گذاری و برنامه ريزی آموزش نوين ابتدايی و دبيرستانی، 1330 ش (1951 م)
** پايه گذاری مدارس عشايری و تأسيس اولين مدرسه عشايری در ايران، 1330 ش (1951 م)
** تآسيس و رياست موسسه ژئوفيزيک دانشگاه تهران، 1344-1330 ش (1965-1951 م)
** پايه گذاری مرکز تحقيقات اتمی دانشگاه تهران، 1330 ش (1951 م)
** تدوين اساسنامه و تأسيس مؤسسه ملی ستاندارد ايران، 133 ش (1954 م)
** تأسيس مرکر مدرن تعقيب ماهواره ها در شيراز، 1335 ش (1956 م)
** پايه گذاري مرکز مخابرات اسد آباد همدان، 1338 ش (1959 م)
** تأسيس و رياست انجمن ژئوفيزيک ايران، 1345 ش (1966 م)
** راه اندازی اولين ليزر ايران، 1345 ش (1966 م) و آغاز تدریس آن در دانشکده علوم
** تأسيس و راه اندازی رآکتور اتمی دانشگاه تهران و ايجاد سازمان انرژی اتمی ايران، 1349 ش (1970 م)
** تأسيس انجمن موسيقی ايران و مرکز پژوهش های موسيقی
خدمات و مشاغل
** تعیین نقشه راه ها در کشور لبنان، 1299 ش (1921-1920 م)
** مهندس راه و ساختمان در اداره راه سوریه، اجرای پروژه بهسازی و راه سازی در شرکت مقاطعه کاری فرانسوی (حما-سوریه) 1302 ش (1923 م)
** استخدام به عنوان مهندس راه و ساختمان در اداره راه لبنان، 1302 ش (1923 م)
** شناسایی و کار در معادن ذغال سنگ ناحیه سار فرانسه، 1304 ش (1925 م)
** کار به عنوان مهندس برق در راه آهن برقی دولتی فرانسه، پاریس، 1304 ش (1925 م)
** مطالعه علمی در دانشگاه های پرینستن و شیکاگو و انتشار دو مقاله علمی در آمریکا و انگلیس، 1328-1325 ش (1949-1946 م)
** تهیه صورت جلسات و خلاصه مذاکرات آکادمی ملی علوم، 1326 ش (1947 م)
** عضو هیئت تحقیقاتی در انستیتوی تحقیقات هسته یی شیکاگو، 1327 ش (1948 م)
** نماینده مردم تهران در مجلس سنا (دوره چهارم)، از 1340-1328 ش (1961-1949 م)
** مأموریت خلع ید از شرکت نفت انگلیس در دولت دکتر مصدق، 1330 ش (1951 م)
** اولین رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران در دولت دکتر مصدق، 1330 ش (1951 م)
** وزیر فرهنگ در دولت دکتر مصدق، 1331-1330 ش (1952-1951م)
** مخالفت با طرح قرارداد ننگین کنسرسیوم در مجلس، 1333 ش (1954 م)
** تدوین اساسنامه و تأسیس مؤسسه ملی ستاندارد ایران، 1333 ش (1951 م)
** مخالفت با قرارداد عضویت دولت ایران در سنتو (پاکت بغداد) در مجلس، 1339 ش (1960 م)
** مخالفت با طرح قانون ننگین کاپیتولاسیون و کنسر سیوم در مجلس و کناره گیری از مجلس به دنبال مخالفت های سیاسی، 1340 ش (1961 م)
** اولین نماینده دائم ایران، در سازمان بین المللی فضا، سازمان ملل متحد، 1347-1341 ش (1968-1962 م)
** خریدن زمین در کره مریخ، 1346 ش (1967 م)
** تدوین آیین نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت
** تدوین آیین نامه، تأسیس، نصب و راه اندازی کارخانجات دخانیات ایران
** بنیان گذاری واحد پژوهشی صنعتی فیاوری خان و مان (پژوهش و صنعت در مکانیک هیدرودینامیک، انرژی های نو و نامحدود)، 1358 ش (1979 م)
** بنیان گذاری واحد پژوهشی صنعتی سغدایی (پژوهش و تحقیق در سیستم های الکترونیک، اپتوالکترونیک، اپتیک فیزیک و سیستم های هوشمند)، سال 1359 ش، (1980م)
** بنیاد پروفسور حسابی (پژوهش و فعالیت های علمی، فرهنگی، ...) سال 1360ش، (1981م)
** واحد هدایت دانش آموزان و دانش جویان مبتکر، نظریه یی و کاربردی، سال 1361 ش، (1982م)
** استفاده از انرژی خورشیدی در ایران، 1360 ش (1981 م)
** ریاست گروه ممالک جهان سوم در کنفرانس بین المللی فضا
نشان ها و مدارک بین المللی
** لیسانس ادبیات از دانشگاه فرانسوی بیروت ، 1298ش (1919م)
** لیسانس زیست شناسی از دانشگاه فرانسوی بیروت ، 1299ش (1920م)
** لیسانس مهندسی راه و ساختمان از دانشکده آمریکایی بیروت ، 1301ش ، (1922)
** لیسانس مهندسی معدن از مدرسه عالی پاریس ، 1302 ش ، (1923م)
** فوق لیسانس مهندسی برق از دانشکده برق پاریس ، 1303ش ، (1924م)
** لیسانس ریاضیات و ستاره شناسی
** گذراندن دو سال اول رشته حقوق (طی یک سال) در دانشگاه سوربن
** گذراندن رشته پزشکی
** دکترای فیزیک از دانشگاه سوربن فرانسه، 1306 ش (1927 م)
** بزرگ ترین نشان علمی فرانسه، (کوماندرو دو لا لژیون دونور) (Commandeur de la Legion d'Honneur) و افیسیه دو لالژیون دونور (Officier de la Legion d Honneur)
اغراق‌هایی که در بیان مرتبه علمی دکتر حسابی و روابط وی با دانشمندان آن عصر در نشریات و کتاب‌های درسی مطرح شده‌است که اعتراض برخی چهره‌های دانشگاهی را بر انگیخته‌است.
طرح اعطای عنوان مرد علمی سال ۱۹۹۰ در رشته فیزیک از سوی مرکز بین المللی زندگی نامه ها (کمبریج) به محمود حسابی، به دلیل بی‌اعتبار بودن صادرکننده آن خدمات درخشان علمی حسابی را خدشه‌دار کرد.
رضا منصوری عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف و معاون سابق وزارت علوم در مصاحبه‌ای می‌گوید مرحوم حسابی زمانی مقاله‌ای می‌فرستد برای مجله‌ای در پاریس در مورد آنچه در کتب درسی مدارس ما یا برپاکنندگان کتیبه‌ای در دانشگاه اصفهان، آن را نظریه‌ای بسیار عمیق و برتر از نظریه‌های انیشتین تلقی کرده‌اند. منصوری ادعا کرد بنابر اسناد تاریخی این مقاله برای داوری به سینج، نسبیت‌دان معروف، داده می‌شود که داور به دلیل برخی اشتباهات محاسباتی آن مقاله را برای چاپ نمی‌پذیرد.
هادی اکبرزاده رییس انجمن فیزیک ایران نیز گفت بخشی از مطالبی که در مورد حسابی از جمله همکاری و ارتباط وی با انشتین مطرح می‌شود اغراق‌آمیز و غیر واقعی است. وی همچنین گفت: انجمن فیزیک ایران در سال‌های اخیر همواره با طرح این قبیل مطالب اغراق‌آمیز برخورد کرده و از جمله در دوره قبلی هیات مدیره انجمن طی نامه‌ای به ریاست دانشگاه اصفهان به درج برخی مطالب غیرواقعی و اغراق‌آمیز در کتیبه یادبود حسابی اعتراض کرده‌است.
برخی مدعی‌اند محمود حسابی تنها شاگرد ایرانی آلبرت انیشتین بوده‌است در حالی که رضا منصوری معتقد است حسابی آلبرت انیشتین را تنها یک‌بار در دیداری عمومی ملاقات کرده است و عکس مربوط به ملاقات حسابی با او، مربوط به کورت گودل، ریاضی‌دان معروف است.
فرقی نمیکند دکتر حسابی شاگرد انیشتین بوده یا نه! دکتر حسابی هر که بوده یا هر کاری که کرده آن قدر بزرگ است که مایه افتخار ایران و ایرانی است.
روحش شاد و یادش گرامی باد
برای دانلود فایل فشرده روی لینک زیر کلیک کنید.