با شروع عملیات اجرائی سد مخزنی ماکو (که آنموقع به نام روستای مجاور آن، سد بارون نامیده میشد) در سال 1364  و با پیگیری مسئولین، توجه دست اندرکاران به یک بنای تاریخی 800 ساله جلب شد که عبارت از یک نمازخانه مسیحیان گریگوری مربوط به مدرسه دینی زر زراسی بود. بررسیهای میدانی تیمی متشکل از باستان شناس، زمین شناس، معمار، مرمت کارآثار باستانی و مهندسان عمران نشان داد که بدون هیچ کمک خارجی میتوان این بنای زیبا و تاریخی را به مکانی امن در فاصله 600 متری افقی و حدود 140 متر ارتفاعی جابجا و حفظ نمود. این عملیات برای نخستین بار در کشور توسط یک تیم ایرانی و بدون حتی مشاوره خارجی طراحی و اجرا گردید. این بنا که پلانی بصورت چلیپا در ابعاد 4متر در 6 متر داشت، دارای دیواره ها و سقف دو جداره کلا از سنگ آهک تراش خورده بصورت دو جداره داخلی و بیرونی با ملات ماسه آهک و سنگ لاشه در میان آنها بود.  ابتدا از کل بنا سنگ به سنگ عکسبردای، فیلمبردای و طرح برداری شد. سپس بقایای سقف و رج به رج دیوارها پائین آورده روی زمین چیده شد بعد از برداشتن آخرین رج سنگهای پی بنا، سنگهای پی به محل جدید حمل و به ترتیب عکس تخریب، عمل ساخت بنا آغاز گردید. کسری قطعات کنده شده توسط حفاران غیر مجاز در طول عمر بنا نیز از معدن اصلی و همان جنس سنگ تراشیده و سرانجام بنا بصورت کامل بازسازی شد. در صورت عدم نجات دهی بنا در تراز نرمال آب مخزن سد ماکو حدود 40 متر آب روی آنرا میگرفت و کلا از بین میرفت. به لحاظ اهمیت موضوع، و با حمایت فنی و مالی سازمان آب آذربایجان غربی، عملیات حفاری تونل سرریز سد به مدت  45 روز متوقف شد تا جابجائی صورت پذیرد. این اقدام فرهنگ دوستانه کشورمان از طرف سازمان ملل (یونسکو) و دولت ارمنستان مورد تقدیر قرار گرفت. بعدها حاصل کار بصورت مشروح طی مقاله ای که به زبان انگلیسی در ذیل آمده، 17 سال بعد در همایش بین المللی باستانشناسی شمالغرب ایران که با حضور مقامات و خبرگان سازمان میراث فرهنگی کشور و باستانشناسانی از کشورهای آلمان و آمریکا برگزار شد، ارائه گردید و مورد توجه خاص واقع شد. از دیگر پیامدهای مثبت این اقدام، استفاده از تجربه بدست آمده برای تدوین فهرستگان مطالعات تاریخی محل احداث سدهای مخزنی در موسسه گنجینه ملی آب ایران بود که امروز یک لایه اطلاعاتی مهم در استاندارد صنعت آب کشور برای مطالعه ساختگاه سدهای مخزنی به شمار میرود و در مطالعه سدهای نازلو وباراندوز نیز بکار گرفته شد. 89/7/19
با احترام-داود علیائی

متن مقاله

به نقل سایت از شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی