گفتگویی مفصل با دبیر کمیسیون طرح ارجاع کار نظارت در خصوص جزئیات این طرح
این روزها روزهای مهم و حساسی برای مهندسان عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان استان گلستان است. اجرای طرح اولویت‌بندی ارجاع نظارت یا همان نظارت رندم که سال‌ها آرزوی بسیاری از مهندسان ناظر بود هم‌اینک در آستانه اجرایی شدن است. برای آگاهی از چند و چون انتخاب مهندس ناظر توسط سازمان و همچنین یافتن پاسخ همه سؤالات و ابهاماتی که مهندسان در سایت سازمان به آنها اشاره کرده بودند گفتگویی داشته‌ایم با مهندس حیدرزاده دبیر کمیسیون ارجاع کار نظارت ساختمانی سازمان نظام مهندسی ساختمان گلستان. از حیدرزاده کلی سؤال پرسیدیم. سؤالاتی که خوانش آنها قطعا بسیاری از پرسش‌های شما را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت.
اصولا چرا باید طرح اولویت‌بندی ارجاع نظارت یا همان نظارت رندوم مصطلح بین مهندسان اجرا شود؟
ارجاع کار نظارت توسط سازمان مطابق ماده 13مبحث دوم مقررات ملی ازهمان ابتدا جزء وظایف سازمان نظام مهندسی به شمار می‌رود ولی به‌دلیل نبود نظام‌نامه‌ای که بایستی آن راسازمان نظام مهندسی کشورارائه می‌کرد موضوع اجرایی نشده بود. درنهایت با توجه به مشکلات متعدد موجود درزمینه دلالان، تخفیف ، کوپن فروشی و... و از همه مهمتر تنزل کیفیت ساخت وسازها درکل کشور نظام‌نامه نامه فوق تهیه وابلاغ شد. این طرح دربسیاری ازاستانها (مانند قم، اصفهان، تهران،گیلان و...) از ماهها پبش درحال اجراست.
*برای تهیه این الگوریتم چه مقدار زمان صرف شد؟
از مدت‌ها قبل به خصوص در گروه تخصصی عمران و البته سایر گروه‌ها بحث نظارت رندم مطرح بود و وقتی بحث جدی شد که نمایندگانی از گروه‌های تخصصی مختلف آمدند و کمسیون ارجاع کار را تشکیل دادند تا به صورت تخصصی عملی شدن نظارت رندم پیگیری شود، ما بالغ بر 20جلسه دو الی سه ساعته برگزار کردیم تا بتوانیم به شکل قابل قبولی از الگوریتم نظارت رندم برسیم. پس از این جلسات و گفتگوهای متعدد، یک جلسه طولانی (که یک روز کاری کامل طول کشید) باشرکت پیمانکار اتوماسیون نظام مهندسی ساختمان گلستان و موارد و مسایل الگوریتم را برایشان توضیح دادیم و خوشبختانه آن دوستان هم به خوبی نرم افزار مربوطه را با تکیه بر الگوریتم ما تهیه کردند.
*برای اینکه به درستی مواردی که در طرح رخ می‌دهد را بررسی کنیم اجازه بدهید که از ابتدا آغاز می‌کنیم. مالک برای بستن قرارداد با مهندس ناظر طبق روال قبل به دفتر نمایندگی مراجعه می‌کند. از اینجا به بعد چه اتفاقی می‌افتد؟
وقتی مالک طراح و احیاناً مجری خود را انتخاب کرد برای تعیین مهندس ناظر به دفتر نمایندگی مراجعه می‌کند. در آنجا کاربر اطلاعات ملک اعم از متراژ و تعداد طبقه و... را وارد سیستم رایانه می‌کند. پس از این ورود اطالاعات در قسمت اتوماسیون سازمان و طی یک الگوریتم خاص به صورت اتوماتیک ناظر انتخاب شده و ثبت می‌شود. این انتخاب قابل ویرایش نیست. یعنی کاربر یا مالک نمی‌تواند اگر مهندس انتخاب شده وفق مرادش نبود او را عوض کند.ضمن اینکه بلافاصله پس از تعیین مهندس ناظر پیامک این انتخاب هم به تلفن همراه آنها ارسال می‌شود.
درضمن، علاوه بر ارسال پیامک، از سوی خود دفترنمایندگی با مهندس تماس گرفته شده به آنها ارجاع کار خبرداده می‌شود. مهندس هم 7 روز فرصت دارد تا تصمیم خود مبنی بر قبول کار را به دفتر نمایندگی اطلاع دهد.
*اگر مهندس کار را قبول نکند چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر مهندس طی این 7 روز کار را قبول نکرده و برای عقد قرارداد به سازمان مراجعه نکند کل متراژ کار از سهمیه وی کسر و کار به مهندس دیگری که بازهم به قید قرعه توسط سیستم انتخاب شده واگذار می‌شود.
*ناظر به چه نحوی باید آمادگی خود را برای قبول پروژه به سازمان اعلام کند؟
از طریق تماس یا حضور در دفترنمایندگی، می‌تواند آمادگی خود را برای قبول نظارت پروژه اعلام کند.
*اگر مهندسی بنا به یک دلیل موجه طی این 7 روز نتوانست برای عقد قرارداد به سازمان مراجعه کند تکلیف چیست؟ به هر حال مشکل برای همه به وجود می‌آید و انصاف نیست که همزمان با مشکل مهندس، سهمیه وی نیز کسر شود؟
در وهله اول باید دقت کرد که طرح نظارت رندم برای مهندسانی است که با تکمیل فرم خوداظهاری آمادگی و آزاد بودن وقت خود را اعلام کرده‌اند در واقع وقت آنها به گونه‌ای است که می‌توانند مسئولیت خطیر نظارت بر یک پروژه ساختمانی را برعهده بگیرند. اما در موارد خاص که مشکل موجه برای مهندس به وجود می‌آید می‌تواند قبل از اعلام اسم وی‌توسط سیستم از طریق کارتابل خودش در اتوماسیون اعلام مرخصی کند. در این هنگام سیستم نام وی را از گردونه قرعه کشی حذف می‌کند تازمانی که دوباره خود وی وضعیتش را به حالت سابق برگرداند.
*این مرخصی به چه صورتی است؟
هر مهندس در طول یکسال یک ماه حق استفاده از مرخصی را دارد پس از سپری شدن این یک ماه دیگر نمی‌تواند از مرخصی استفاده کند و اگر کاری به وی مرجوع شد و او نتوانست برای عقد قرارداد به سازمان مراجعه کند متراژ کار از سهمیه‌اش کسر می‌شود.
*یک انتقادی که به بحث اولویت‌بندی ارجاع نظارت مطرح می‌شود از بین رفتن فضای کار رقابتی است. منتقدان می‌گویند با انجام نظارت رندم عملاً تلاش دفاتر برای قبول مسئولیت و به اصطلاح کار گرفتن از بین می‌رود؟
از اساس با این بحث مشکل داریم. نظارت به نوعی قوه قضاییه ساختمان است و مهندس ناظر به نمایندگی از سازمان باید مراحل اجرایی یک پروژه را رصد کند فضای رقابتی در دو بحث مجری و طراح وجود دارد و دفاتری که پتانسیل لازم را دارند می‌توانند در آن قسمت‌ها ورود کنند. ضمن اینکه باید یک نکته را عرض کنم و آن هم باتوجه اینکه درمحاسبه ظرفیت مصرفی افراد دربخش طراحی، متراژ و تعداد کارهایی که مهندسین دفاتر به‌صورت مستقل و بدون ارجاع انجام می دهند، تقسیم برضریب افزایش سهمیه هردفترمی‌شود بنابراین کسانی که فعالتر بوده وبتوانند در زمینه طراحی نیز فعالیت کنند موفق ترند.در ضمن با توجه به اینکه اختصاص ظرفیت اشتغال دربخش طراحی سالانه بوده و ظرفیت هر مهندس درابتدای هرسال شارژ می شود بنابراین درزمینه باشروع سال جدید سهمیه استفاده‌شده مهندسین فعال در طراحی صفر منظور ودر سال جدید به باقیمانده ظرفیتشان اضافه می‌شود ضمن اینکه تعدادکارهای انجام شده بخش طراحی نیز (که به ارائه پایان کار یا سپری شدن مدت زمان قرارداد نظارت نیازی ندارد)، نیزازظرفیت شان خارج و محدودیت تعدادکار برای این افراد کمتر می‌شود. در واقع زمینه فعالیت ورقابت برای مهندسین همچنان به‌قوت خود باقی‌است. دوستان به این نکته هم توجه کنند که دربرخی از استانها مانند قم نه تنها ناظر بلکه طراح پروژه‌ها را نیز سازمان معرفی می‌کند.
* حال به سراغ انتخاب مهندس برویم. در انتخاب مهندس ناظر چه فرآیندی طی می‌شود؟
همان طور که می‌دانید ساختمان‌ها به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند و مهندسان با پایه‌های مختلف به نسبت پایه‌های خود در تعدادی از این گروه‌ها حق امضا پیدا می‌کنند. ما برای اینکه همه مهندسان چه پایه 3 چه پایه 2 و چه پایه 1 به نسبت ظرفیت خود بتوانند همگام با هم مسئولیت یک پروژه را برعهده بگیرند برای هر پایه ساختمانی یک کران بالا قرار دادیم. یعنی یک مرزی تعیین کردیم که ظرفیت مهندسان که به طور کامل تصادفی انتخاب می‌شود به این کران نزدیک شوند. یک نکته دیگر هم در مورد این نرم افزار باید بگویم و آن هم عدم از بین رفتن یا اصطلاح سوختن ظرفیت‌ها است در واقع در این پروسه نرم افزار هیچ وقت کار خود را از ابتدا شروع نمی‌کند و ظرفیت باقی مانده هر مهندس در پایان دوره به دوره بعد او اضافه می‌شود.
*می‌شود بیشتر توضیح دهید؟
ببینید اول یک مسئله را عرض کنم فرض کنید ظرفیت نهایی به طور متوسط 6000 متر تعریف شده است همه مهندسان یکی 5800 متر یکی 5900 متر و دیگری هم 6100 متر امضا کرده‌اند
حالا دوره بعدی شروع می‌شود. اختلاف بین مثلاً 6000 متر با 5800متر یعنی 200 متر باقی مانده از ظرفیت یک مهندس به ظرفیت دوره بعد او اضافه می‌شودالبته باید به بحث تعداد کار هم توجه کرد. اگر مثلاً مهندس ما 8 کار می‌تواند انجام دهد موقعی در فرآیند انتخاب قرار می‌گیرد که پایان کار حداقل یک کار خود را آورده باشد.
* نرم افزار تعداد کار را چگونه تشخیص می‌دهد؟
این نرم افزار رابطه تنگاتنگی با اتوماسیون سازمان دارد و به همین دلیل خواستیم تا شرکت پیمانکار اتوماسیون مسئولیت نوشتن این الگوریتم را به زبان رایانه برعهده بگیرد. نرم افزار به طور مرتب اطلاعات خود را از اتوماسیون دریافت می‌کند و تازمانی که مهندس با پایان کار محدودیت انتخاب کار جدید را از جلوی راه خود برندارد در روند انتخاب قرار نمی‌گیرد. این عدم انتخاب تا زمان نیاوردن پایان کار یکی از پروژه‌ها یا زمان اتمام قرارداد پروژه (هرکدام که زودتر تمام شد) ادامه دارد.
* تا چه میزان این کران افزایش پیدا می‌کند؟
خود این هم فرآیندی است. نرم
افزار قبل از بالابردن کران ابتدا به ده درصد اولیه مهندسان واجد شرایط
نگاه می‌کند. به طور مثال اگر شما یک مهندس پایه 2باشید و تنها یک کار 600
متری را امضا کرده باشید و یک کار 3000 متری بیاید و مهندس پایه یکی هم طبق
شرایط گفته شده موجود نباشد نرم افزار کار را مستقیم به خود شما می‌دهد.
وقتی همه مهندسان از بخش پایینی نمودار خود که مربوط به کارهای کوچک است
عبور کرده باشند نرم افزار کران را بالا می برد. این سیستم قرار است به همه
مهندسان به طور یکسان و تنها به نسبت پایه، کار تخصیص دهدبرخلاف برخی از
سیستم های دیگر که مهندسان را در صف قرار می‌دهند. این صف قرار گرفتن و
توجه نکردن به رشد همه مهندسان باعث می‌شود که یک مهندس مثلاً 5 تا کار
بگیرد چون فقط سهمیه دارد و هیچ کاری به یک مهندس دیگر ارجاع نشود اما در
سیستم ما مثلاً زمانی که در میان دوره هستیم همه به طور متوسط از 40 تا 60
درصد سهمیه خود استفاده کرده‌اند.
همانگونه که می‌دانید اجرای طرح اولویت‌بندی ارجاع نظارت در برخی از استانها با مشکلاتی مواجه شده بود. برای به وجود نیامدن این مشکلات در گلستان چه کرده‌اید؟
نحوه اجرای طرح اولویت‌بندی ارجاع نظارت با ساعت‌ها کار کارشناسی و با حضور نمایندگانی از کمیته‌های تخصصی نظام مهندسی ساختمان گلستان و طی جلسات فشرده‌ای مشخص شده و در این روند اجرایی، انتخاب و ارجاع کارکاملاً بصورت کامپیوتری و با استفاده ازتوابع RANDو بدون امکان ویرایش فرد منتخب توسط کاربرسازمان انجام می‌شود. حتی درمراحل تهیه برنامه نیز پیش بینی‌ها به‌صورتی بوده که هرتغییری حتی دراصل برنامه ، بصورت خودکاربرای کل مهندسین اعمال شود نه فردی خاص. در واقع با بررسی انواع روش‌ها وتجارب استفاده شده در سایراستانها، بهترین روش جهت انتخاب مهندسین ، باتوجه به لزوم حفظ امنیت وعدم امکان اعمال نفوذ وسوء‌استفاده افراد، انتخاب توسط کامپیوتر و با استفاده ازتوابع RAND تشخیص داده شد، ولی نه دقیقاً الگوریتمی که درسایراستانها استفاده شده و شاید مشکلاتی در آنها به وجود آورده بود.
*در مورد نحوه تقسیم کارهای کوچک هم توضیح می‌دهید؟
فرض کنیم که یک کار مثلاً 300 متری می‌آید و نرم افزار به تصادف آن را به یک مهندس ارجاع می‌دهد. کار 300 متری دوم می‌آید اما نرم افزار آن را دوباره به مهندس اول ارجاع نمی‌دهد با اینکه در صلاحیت و ظرفیتش هست. یعنی حتی درتقسیم کارهای کوچک که در هر دفتر نمایندگی متراژ آن فرق می‌کند نیز مراتب توزیع عادلانه بوده‌ایم. یعنی طوری نباشد که مثلاً یک مهندس یک پروژه 1500 متری را داشته باشد. مهندس دیگر 5 تا پروژه 300متری
*اضافه شدن مهندسان با پایه جدید یا ارتقای پایه در این الگوریتم چگونه دیده می‌شود؟
طبق خود قانون مهندسانی که پروانه اشتغال دریافت می‌کنند به نسبته زمان باقی مانده تا پایان سال سهمیه دارند در این الگوریتم هم به همان شکل است یعنی وقتی مهندس تازه پروانه اشتغال می‌گیرد و وارد سیستم نظارت رندوم می‌شود به اندازه میانگین متراژ نقشه امضا شده در پایه 3 از سهمیه او کسر می‌شود. چون جدای از بحث قانونی اگر این اتفاق نیفتد سیستم به محض اینکه مهندسی بدون سهمیه وارد سیستم شود به او کار ارجاع می‌دهد که طبیعتاً درست نیست در مورد مهندسانی که ارتقای پایه می‌گیرند اتفاقی رخ نمی‌دهد فقط در کران مهندسان پایه جدید قرار می‌گیرد.
*برای ساختمان‌هایی که متمم قرارداد دارند چه اندیشیده‌اند؟
مالک برای متمم قرار داد به دفتر نمایندگی مراجعه می‌کند کاربرشماره قرارداد را وارد سیستم می‌کند سیستم با توجه به موجود بودن قرارداد سوال می‌کند که آیا این موضوع متمم قرارداد است یا خیر؟ در صورت تایید کاربر متراژ اضافه شده اگر در حدود صلاحیت مهندس ناظر خود پروژه باشد به قرارداد او اضافه و از سهمیه‌اش کسر می‌شود حتی اگر با این اتفاق مهندس بسیار جلوتر از مابقی مهندس ها در کران قرار بگیرد. اما اگر متمم قرارداد به گونه‌ای بود که از حدود صلاحیت مهندس خود پروژه خارج می‌شد و نیاز بود که مهندس با پایه بالاتر مسئولیت نظارت بر ادامه پروژه رابر عهده بگیرد در اینجا به دلیل اینکه مهندسان پایه بالاتر انگیزه‌ای برای قبول مسئولیت داشته باشند تصمیم گرفتیم تا "متراژ اضافه شده بر پروژه به علاوه پنجاه درصد از متراژ ساختمان قبل از اضافه شدن"، برای مهندس جدید در نظر گرفته شود.
*برخی مواقع این اضافه شدن متراژ و خارج شدن ساختمان از صلاحیت مهندس تنها با میزان کمی در کل پروژه اتفاق می‌افتد که بسیار هم شایع است. چرا مالک این هزینه سنگین را باید بپردازد؟
بحث ما برای متراژ‌های پایین نیست. در خصوص این میزان طبق تشخیص هیئتی که پیش‌بینی شده همان مهندس قبلی کار را ادامه می‌دهد. موقعی پای مهندس با پایه بالاتر به میان می‌آید که اختلاف متراژ جدید و قدیم چشمگیر باشد. یک نکته‌ای هم که اعضای کمیسیون به آن اصرار دارند و باید انجام شود برگزاری یک کلاس 2 ساعته در طول هفته برای مالکان و آشنا کردن آنها با همه این قوانین است. چون اگر مالک به هر دلیل مثلاً انتخاب نکردن مجری یا ..... متراژ مورد نظر را خود کمتر از آنچه که قرار است در آینده بسازد عنوان کند بداند که باید چه هزینه‌های بپردازد.
*اگر خدای ناکرده مهندسی در میانه راه فوت کند چه اتفاقی می‌افتد؟
در این موارد نادر هیات مدیره می‌تواند تصمیم بگیرد که چه اتفاقی رخ دهد. پیشنهاد ما این است که ادامه کار و متراژ باقی مانده به الگوریتم استحکام بنا بیاید و از آنجا مهندس انتخاب شود.
*یعنی برای پروژه‌های استحکام بنا هم الگوریتم تعریف کردید؟
بله ما پروژه‌های متعددی داریم که مالک از ابتدا مهندسی نداشته و حالا برای پایان کار نیاز به داشتن مهندس ناظر دارد. الگوریتمی مشابه همین الگوریتم تهیه شده و در آن مهندسانی که همان ابتدا برای امضای استحکام بنا اظهار تمایل کرده‌اند قرار داده می‌شوند عملکرد این الگوریتم دقیقاً مانند الگوریتم اصلی است فقط این فرق را دارد که متراژ امضا شده از سهمیه مهندس کسر نمی‌شود.
*یکی از دغدغه‌های بسیاری از مهندسان امکان سواستفاده از این الگوریتم توسط افراد صاحب نفوذ است. برای رفع این دغدغه چه اندیشیده‌اید؟
اولاً برنامه به نحوی نوشته شده که اگر برای هر شخص دیگری خواستند امتیازی برای یک مهندس درنظر بگیرند به طور اتوماتیک برای همه مهندسان درنظر گرفته می‌شود. مثلا کران همه مهندسان می‌تواند به تصویب هیات مدیره از 50درصد به 70درصد اضافه شود. همچنین در اینجا عملکرد نرم افزار به صورت دستی و به طور مرتب کنترل می‌شود چنانچه خطایی در پیش بینی ما رخ داد و مثلا مهندسی بدون اینکه واجد شرایط باشد از کران بالارفت ما اینجا بلافاصله متوجه می‌شویم واز شرکت پیمانکار علت رخ دادن این اتفاق را جویا می‌شویم. یعنی ما می‌توانیم پیش بینی کنیم که مثلا همین الان چه مهندسی نمی‌تواند مسئولیت می‌گیرد و اگر اتفاق دیگری رخ داد متوجه می‌شویم. البته این به آن معنی نیست که بشود وضعیت را پیش بینی کرد بلکه می‌توانیم در همان زمان با توجه به توزیع کار پیش بینی کنیم اکنون به کدام دسته از مهندسان کار ارجاع می‌شود یا نمی‌شود.
حتی برای اینکه جلوی هر سواستفاده‌ای را بگیریم روی مبحث مرخصی هم کار کردیم در حالت کلی این امکان وجود دارد که مهندسی با مالک قرارهایی می‌گذارد و بعد به مرخصی برود تا در طول مرخصی در پایین نمودار باقی بماند و از آن سمت به محض برگشتن از این مرخصی مالک هم بیاید و آن نقشه خاص به مهندس مذکور ارجاع شود. برای جلوگیری از این مسئله هر موقع که مهندس به مرخصی رفت و برگشت اختلاف میانگین متراژ نقشه‌های امضا شده قبل و بعد از مرخصی از سهمیه وی کسر می‌شود تا پس از بازگشت او نیز در پایین نمودار باقی نماند. در واقع دریافت کامل ظرفیت به واسطه حضور کامل اتفاق می‌افتد.
*آیا میتوان سهمیه یک مهندس را به طور خاص افزایش داد؟
خیر به هیچ وجه نرم افزار طوری
نوشته شده که امکان تغییر در فولدر یک مهندس را ندارد و اگر بخواهد که این
اتفاق رخ دهد باید سورس برنامه تغییر کند. به محض تغییر سورس ما اینجا
موضوع را متوجه می‌شویم. چون یکی از کارهای ما مونیتورینگ کامل برنامه است
تا اگر هر مهندسی در هر زمانی اعتراض داشت بشود به او پاسخ داد.
در واقع هیچ نوع تغییری برای هیچ فرد خاصی نمی‌شود اعمال کرد.
یکی از آفاتی که ممکن است طرح را تهدید کند دادن قدرت نامحدود به ناظر است در واقع در موقع ارجاع کار به صورت غیر رندم برخی از مهندسان امکان داشت برای اینکه در کارهای بعدی هم حضور داشته باشند چندان سخت گیری نکنند. الان این احتمال وجود دارد که برخی از مهندسان از آن سمت بام بیفتند.
مهمترین پشتوانه ما برای اجرای درست نظارت رندم نظارت عالیه سازمان است در واقع واحد بازرسی و نظارت سازمان باید به طور مرتب عملکرد ناظران را مورد بررسی قرار دهد و با ناظری که به هر دلیلی چه افراط یا چه تفریط می‌کند برخورد شود. اگر شورای انتظامی به هر دلیلی چه افراط چه تفریط برای مهندس امتیاز منفی بدهد آن مهندس از سهمیه ارجاع کار حذف می‌شود و در مدت نبودش اختلاف میانگین نیز از سهمیه اش کسر می‌شود.
چرا اولویت بندی ارجاع نظارت تنها در گرگان انجام می شود؟
مطابق قانون وپی گیری سازمان مرکزی این طرح باید درکل استان اجرایی شود. قطعاً پس از گذشت مدتی از زمان اجرا در گرگان در بقیه شهرهای استان نیز اجرایی خواهد شد. به هرحال چون حتی بزرگترین شرکت های کامپیوتری دنیا هم مقداری زمان برای آزمایش صحت کارآیی تولیداتشان در نظر می‌گیرند.